HALK OYUNLARINA GENEL BAKIŞ

Yöre halkının gelenek göreneklerini yansıtan halk oyunlarımız, Kıbrıscık halkının duy­gu ve düşüncelerinin insanların vücudunda şekillenerek harekete dönüşmesiyle oluşmuştur. Düğün, bayram ve özel günlerde halkın eğlence kaynağı olan halk oyunları Kıbrıscık'ın büyük bir zenginliğidir. Çevreden etkilendiği gibi, çevre oyunlarına da büyük etkisi olmuştur.

Kıbrıscık'ta yöresel oyunlar en az iki kişi tarafından oynanmaktadır. Cezayir oyununda olduğu gibi sayı oldukça çoğalabilmektedir.

Oyunlar, karşılıklı yer ve yön değiştirilerek daire veya çizgi formunda oynanır. Oyunlarda, diğer yöre oyunlarında olduğu gibi baş, son veya komut veren yoktur. Düz oyunlarda kadın ve erkekler kendilerin özgü tavır ve hareketlerle oyunun her hangi bir bölümünde omuz sallayarak oyunu sürdürürler. Sekme, sürtme, hoplama ve yürüme ayakta yapılan temel hareketlerdir. Oyunlarda kollar dirsekten kırılarak yanlarda ve önde belle omuz arasında aşağı ve yukarı hareket ettirilir.

Kıbrıscık'ta türkü adları aynı zamanda oyunlara verilmiştir. Çalgıcıya türkü isimleri verilerek oyunlar oynanmaktadır.

1 - KADIN OYUNLARI

Kadın oyunları dömbek eşliğinde oynanır. Erkek oyunlarına nazaran daha yumuşak ve estetiktir. Dömbek çalarak türkü söyleyen kadınlar oyunları yönlendirir. Bu kadınlar bütün düğünlere katılırlar. Günümüzde bu işi yapan kadınların sayısı oldukça azalmıştır.

Oyunlarda oyunculara, yakınları veya oynanan oyunları beğenenlerce para takılır. Takılan bu paralar çalgı çalıp söyleyenlere oyuncular tarafından bahşiş olarak bırakılır. Yaşlı kadınlar, genç kadın ve kızlarla oynamaz.

Yöre düğünlerinde oynanan atlama oyunlarında kaşık kullanılır. Düz oyunlarda parmaklar şıklatılarak ritim verilir. Fakat günümüzde halk oyunları ekiplerinde kaşık bütün oyunlarda kullanılmaktadır. Yörede oynanan kadın oyunları şunlardır.

a) Men Men (Pıt pıt): Men men türküsü eşliğinde ekiple ve kaşıkla oynanan düz oyundur.

b) Atlamalar (Gazel) : Tek atlama ve çift atlamalar olmak üzere iki türlü görülmektedir. Kaşıkla çeşitli yöre türküleri eşliğinde oynanmaktadır.

c) Kürdün Kızı : Türküsü eşliğinde oynanan bir kadın oyunudur.

d) Ah Karadeniz : Bir söylentiye göre Kıbrıscık halkının bir kısmı Kırım'dan gelmiştir. Bu oyunun kaynağının da buradan geldiği söylenmektedir. Oyun yörede türküsü eşliğinde oynanmaktadır.

e) Değirmen : Değirmen türküsü eşliğinde oynanan düz oyundur.

f) Ziller : Vur zillere türküsü eşliğinde oynanır.

g) Yemenimin Uçları : Aynı isimli türkü eşliğinde oynanan bir kadın oyunudur.

h) Karaköy Kaşık Oyunu : Aslında erkek oyunu olan bu oyun, türküsü eşliğinde kadınlar tarafından da oynanmaktadır.

ı) Ördek : Erkek oyunu olarak bilinmekle beraber, türküsü eşliğinde kadınlar tarafından da oynanmaktadır.

2 - ERKEK OYUNLARI

Erkek oyunları daha serbest, hareketli, sert ve kıvraktır. Omuz sallama oyunlardaki en belirgin özelliktir. Oyunların bazı bölümlerinde yer alan vücudun belden yukarısını titretme hareketi oldukça ilgi çekicidir. Bu harekete tirildeme denir.

Oyunlar kaval eşliğinde oynanır. Sözsüz ezgilerle oynandığı gibi ördek, Karaköy kaşık oyunu, yılan, çaykuşu gibi oyunlar sözlü olarak da oynanmaktadır.

Düğün evlerinde gençlerin sözünü dinleyebileceği kişiler arasından iki kişi seçilir. Bunlardan birine gıcık diğerine ise bey adı verilir. Bey tarafından tespit edilen kişiler, gıcık tarafından oyuna çıkarılır. Oyuna katılmayan kişilere palaska cezası verilir.

Oyuncular oyunun herhangi bir bölümünde içlerinden geldiği gibi nara atarlar. Erkek oyunlarının tamamında kaşık kullanılır. Oyunlarda dilli kaval ve dömbek oyunlara eşlik eder. Son yıllarda klarnet, bağlama, davul ve zurna oyunlara girmektedir.yörede tespit edilen erkek oyunları şunlardır.

a - Cezayir : Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti de Tunus, Cezayir, Yemen ve Fas'a asker gönderir. Cezayir önünde Akdeniz'de haritada görülemeyecek kadar küçük hilal şeklinde adalar mevcuttur. Denizde dalga olduğu zaman dalga ile birlikte bu adalar hareket ediyormuş gibi gözükür. Bu oyun adalardan esinlenerek askerler tarafın­dan taklit edilip oyuna dönüştürülmüştür.

Cezayir oyunu yay halinde, sonra düz çizgi ve tekrar yarım ay şeklinde dalgayı andıran ileri geri hareketlerle oynanır. Oyun savaştan sonra yörelere kazandırılmıştır. Oyunda kişi sayısı sınırsızdır. Sözlerinden bulabildiğimiz bir kısmı aşağıdadır.

b - Karaköy Kaşık Oyunu : Eski geçim kaynağı çobanlık olan Karaköy'de iki genç birbirini sever, evlenebilmeleri için gerekli başlık parasını bulamayan çoban, sevdiği kızı ka­çırır. Bu olaydan sonra köyün büyükleri araya girer bir miktar başlık parası ile düğün der­nek yapılır. Duvak günü gelin duvağa oturduktan sonra damat Haymana'ya en az bir yıl­lığına çobanlığa gider, eşinin hasretine dayanamayan gelin bir gün kara ağaç dibinde ga­zelleri toplarken kendi kendine hasretini maniye döker. Oradan geçen Kökez Köyü'nden Küllüklü lakaplı türkücü kadın maniyi duyar. Gittiği her yerde bu maniye bir dörtlük ekler ve Karaköy'ün Çobanları türküsü oluşur. Bu türkü ile düğünlerde yeni bir oyun düzenlenerek oynanır.

c - Yılan (Nergis Hanım) : Kızık yöresinde türkü eşliğinde kavalla oynanan atlama türü bir oyundur. Oyun yöre ekiplerince oynanmaktadır.

d - Çaykuşu : Kızık yöresinde oynanan bir erkek oyunudur. Kaval eşliğinde oynanmaktadır. Atlama türü bir oyundur.

e - Beypazarı Meşelisi

f - Çift Atlama

g- Tek Atlama

h - Kürdün Kızı :Hem kadın hem erkekler tarafından Kızık yöresinde oynanan bir oyundur. Erkeklerde kaval eşliğinde oynanır.

3 - KIBRISCIK HALK OYUNLARINDA GELENEKSEL ÇALGILAR

a) Dilli Kaval : Dilli kavallarda çok kolay ses çıkarılmasına rağmen, iyi bir ton ve temiz sesler çıkarabilmek için uzun bir çalışma Gereklidir. Billur, hortlamalı kaval, dilli kaval, üç parçalı kaval gibi yöresel isimler alırlar. Anadolu'nun her yöresinde çalınmakla birlikte, genellikle Bolu (Kıbrıscık), Tokat, Ordu, Giresun, Amasya dolaylarında kullanılmaktadır. Boyu 60 - 70 cm arasında değişmektedir. Bu tip kavallar daha çok hortlama, sızlatma dediğimiz üf1eme şekilleriyle çalınırlar. İcra sırasında kavalın sürekli sallanmasıyla vibrato elde edilir. Usta kavalcılar nefes devir daimi yapmak suretiyle devamlı çalabilmektedirler.

Günümüzde bu çalgının yurdumuz genelinde icracılarının başında Kıbrıscık Yazıca Köyü'nden TRT Sanatçısı Kemalettin Kaya gelmektedir.

Dilli kavallarda sesler sabit olduğundan, yani üfleme şiddetiyle perdelerden nota sesleri rahat çıkarılmadığından transpoze olayı çok zordur. Bu tip kavallarla genellikle ritmik, hareketli parçalar çalınır. Uzun seslerde genellikle arktrilleri kullanılır.

Erik, dut, kayısı, şimşir, kızılcık gibi sert ağaçlardan yapılır. Genellikle erik ağacı ter­cih edilmektedir. Kıbrıscık yöresinde yabani erikten yapılan kavallar mevcuttur. Bu kavalları yapanların sayısı çok azalmıştır.

Kaval Kıbrıscık için yöresel bir çalgıdır. Eskiden düğünler kavalla yapılır, eğlence top­lantıları ve özel günlerde kaval çalınırdı. Hemen hemen yörede her çobanın cebinde bir kaval bulunur ve bunu ustalıkla çalardı. Günümüzde kaval çalanların sayısı oldukça azalmıştır.

b) Dönbek (Tef) : Yörede toklu derisinden yapılır. Elekçilerden alınan bir kasnağa bu deri geçirilir. Kasnağın etrafına madeni cisimlerden oluşan zingirdekler takılır. Bu zingir­deklerin iki üçü bir arada çarpışınca sesler çıkarır. Yöremizde zingirdeksiz olanlarıda kullanılmaktadır.

Erkek oyunlarında kavala eşlik edebildiği gibi kadın oyunlarında bu çalgı kullanılır.

Türkücü kadınlar bu çalgıyla ritim tutarak yöre türkülerini söyler ve oyunları yönlendirirİer. Yine düğünlerde dönbek eşliğinde yöre manileri türkü gibi söylenir ve oyunlar oynanır.